Οι Κύπριοι έλαβαν μέρος στην Επανάσταση του 1821 από όπου κι αν βρίσκονταν. Όπως ο Νικόλαος Θησέας, ανιψιός του Εθνομάρτυρα Κυπριανού, που μετέτρεψε το εμπορικό του γραφείο στη Μασσαλία σε κέντρο συλλογής εφοδίων και στράτευσης Φιλελλήνων. Ό,τι κατάφερε να μαζέψει, μαζί με τη μεγάλη περιουσία του, τα διάθεσε στον Αγώνα. Γράφει για αυτόν ο Γέρος του Μοριά, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης: ένας από τους πιο πρόθυμους και ειλικρινείς συναγωνιστές ήταν ο Νικόλαος Θησέας από τη νήσο Κύπρο.
Φιλόθεος Χατζής, ο Κύπριος Μητροπολίτης Δημητσάνης
Με το μπαρούτι και τα γράμματα, τις δυο μεγάλες λαμπάδες, η Δημητσάνα άναψε τη φλόγα της ελευθερίας. Πρωτοστατώντας στην παραγωγή πυρίτιδας εξόπλισε ολόκληρη την Επανάσταση και μετετράπη στην «μπαρουταποθήκη του Έθνους» με τη χρηματοδότηση του Κύπριου Μηροπολίτη Δημητσάνας Φιλόθεου Χατζή. Αφού ανέστησε τους μπαρουτόμυλους της περιοχής φυλακίστηκε από τους Τούρκους και ξεψύχησε στη φυλακή πριν προλάβει να καμαρώσει τον ξεσηκωμό του Γένους.
Οι τοιχογραφίες του Αθανάσιου Διάκου
Ο Αθανάσιος Διάκος με την τόλμη και τη μαρτυρική του αυτοθυσία, ενέπνευσε τη λαϊκή μούσα σ’ όλη την ελληνική επικράτεια. Όπως στο πρώτο καζίνο της Κύπρου, στην Κρήτου Τέρρα, όπου ο Έλληνας ζωγράφος Ζαπίτης απεικόνισε τη στιγμή της σύλληψης του. Μία εικόνα που συναντάται σε ολόκληρη την Κύπρο σε καφενεία και βιτρώ. Στο Γέρι, στη Μεσαορία, στην Περιστερώνα, στον Μαζωτό, στη Λύση και τόσες άλλες περιοχές, η αγνή του μορφή μνημονεύεται εσαεί.
Η Φάλαγγα των Κυπρίων - «ΣΗΜΕΑ ΕΛΗΝΗΚΙ ΠΑΤΡΗΣ ΚΥΠΡΟΥ»
Το πιο γνωστό σύμβολο της συμμετοχής της Κύπρου στην Επανάσταση του 1821 είναι η σημαία στην οποία αναγράφεται «ΣΗΜΕΑ ΕΛΗΝΗΚΙ ΠΑΤΡΗΣ ΚΥΠΡΟΥ». Το λάβαρο, που κρατούσε περήφανα η ομάδα Κυπρίων αγωνιστών με την ονομασία «Φάλαγγα Κυπρίων» και αρχηγό τον στρατηγό Χατζηπέτρο, ο οποίος δείχνοντας τα παράσημά του συνήθιζε να λέει: Αυτά μου τα έδωσε ο ηρωισμός και η παλληκαριά των Κυπρίων Φαλαγγιτών.
Ο συναγωνιστής του Μακρυγιάννη, Μιχάλης Κυπραίος
Τον Απρίλιο του 1825 ο Μακρυγιάννης και τα παλικάρια του βρέθηκαν εγκλωβισμένοι στο Φρούριο του Νιόκαστρου. Ο μόνος τρόπος για να γλιτώσουν ήταν να κολυμπήσει κάποιος μέχρι το αγγλικό πολεμικό που είχε εισέλθει στον κόλπο, ζητώντας βοήθεια. Τότε, όπως περιγράφει ο στρατηγός Μακρυγιάννης, κολύμπησε ένας Κύπριος, ο Μιχάλης, δίνοντας το σωτήριο μήνυμα στους Άγγλους. Δυο μήνες μετά, στην πιο κρίσιμη μάχη της Επανάστασης, τη Μάχη των Μύλων, ο θαρραλέος Μιχάλης Κυπραίος θα πέσει μαχόμενος».
Χιώτισσα εν Λεμεσώ τω 1821
«Πάψε τα δάρκα σου πκιον κανεί σε… Τζιαι πε μου κόρη μου πόθθεν είσαι; Από την Χιον την ματζελλεμένη τζιαι τα’ όνομά μου λαλούν μ’ Ελένη». Από τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης πολλές Ελληνίδες κατέληγαν σκλάβες στα χαρέμια των Οθωμανών πασάδων. Αυτή ήταν και η μοίρα της Ελένης, όπως την φαντάστηκε στο ποίημα του «Η Χιώτισσα εν Λεμεσώ 1821» ο Βασίλης Μιχαηλίδης, άλλη μια ελληνική ψυχή στην αγκάλη της Κύπρου, το μήνυμα σαφές και αδιαπραγμάτευτο:
«Μπορώ το γαίμαν μου να σιονώσω μα δεν σε ‘φήννω μεσ’ στην Τουρτζιάν».
